Hooggevoeligheid
Hooggevoeligheid is een set aan kwaliteiten die je in sterke mate kunt bezitten. Het is dus geen aandoening of stoornis, maar een aangeboren persoonlijkheidskenmerk. Dit betekent dat het vanaf je geboorte in je systeem zit en dat het altijd bij je blijft. Hoe en in welke mate het zich ontwikkelt is afhankelijk van bijvoorbeeld je ervaringen, de omgeving waarin je je bevindt en de combinatie met andere persoonskenmerken, dit verschilt dus per persoon. Uit onderzoek van Michael Pluess blijkt dat hooggevoelige kinderen die bijvoorbeeld opgroeien in een positieve omgeving beter kunnen functioneren en zich gesteund voelen dan degenen die door een negatieve omgeving juist extra gevoelig worden voor stress en afwijzing. Dit wordt ook wel vantage sensitivity genoemd.
Is er al veel bekend over hooggevoeligheid?
De laatste jaren is er veel geschreven over hooggevoeligheid, maar soms lijkt het voor ouders en leerkrachten alsof het een nieuw fenomeen is, een hype. Het heeft in publicaties nog wel eens een negatieve lading of bevindt zich voor mensen in de ‘ zweverige ’ hoek. Een hooggevoelig persoon of HSP is een term uit de psychologie die in 1996 werd geïntroduceerd door de Amerikaanse psychologe dr. Elaine N. Aron en staat voor highly sensitive person. Volgens Aron is er bij hooggevoeligheid sprake van diepgaande verwerking, overstimulatie, emotionele intensiteit (zowel bij positieve als negatieve emoties) en sensorische sensitiviteit.
Prof. Dr. Elke van Hoof uit België heeft de afgelopen jaren veel verder onderzoek gedaan en heeft eerder gesteld dat het enige essentiële kenmerk van hooggevoeligheid diepgaande verwerking is. Daaruit kan een aantal andere eigenschappen voortvloeien, zoals overprikkeling of emotionaliteit of subtiliteiten waarnemen. Maar dat hoeft niet bij iedereen het geval te zijn.
Wat is die diepgaande verwerking nu precies?
Een persoon die niet hooggevoelig is heeft een filter in het informatieverwerkingssysteem in de hersenen. Afhankelijk van welke activiteit diegene uitvoert, beslist het filter welke informatie er binnenkomt. Die gefilterde informatie wordt verwerkt in de hersenen. Bij hooggevoelige personen is het filter er ook, maar komen alle prikkels op hetzelfde moment binnen. De hersenen van hooggevoelige personen lichten onder de MRI-scanner bij een bepaalde opdracht in meer gebieden op dan die van mensen die niet hooggevoelig zijn. Dat is dus die diepgaande verwerking. Onder andere Bianca Acevedo heeft hiernaar onderzoek gedaan. Een hooggevoelig persoon betrekt meer aspecten bij het verwerken van informatie. Er worden risico's afgewogen, er is aandacht voor emoties en de relatie met anderen en je herkent bijvoorbeeld sneller verbanden en patronen.
HSP’ ers denken dus niet zoals niet-HSP’ ers. Hun hersenen functioneren anders. Hooggevoelige mensen krijgen van de buitenwereld daarom nog wel eens te horen dat ze veel te ver gaan in hun denken of zaken zwaarder maken dan ze zijn.
Welke aspecten zie je nu vaak voorkomen bij kinderen met een hooggevoelige aard?
-
Subtiel waarnemen van informatie;
-
Intense beleving van waargenomen informatie;
-
Diepere verwerking van informatie;
-
Sterk inlevingsvermogen. Vaak zie je dat non-verbale signalen worden waargenomen en men de andere persoon echt kan ‘ lezen ’;
-
Sterk associatief vermogen;
-
Vaak een groot rechtvaardigheidsgevoel.
Uiteraard kunnen deze kwaliteiten ook bepaalde schaduwkanten of negatieve emoties oproepen. De volgende aspecten hebben hiermee te maken:
-
Overprikkeling. Doordat prikkels zich opstapelen is er geen ruimte voor een herstelperiode en kan er buiten proportioneel gedrag ontstaan;
-
Emotionaliteit; alles raakt hen dieper;
-
Opgewonden gedrag zoals niet stilzitten, erg enthousiast zijn (niet te verwarren met ADHD);
-
Aanpassingsproblemen bij bijvoorbeeld verandering;
-
Zich afgewezen voelen en daar vaak van te voren al op anticiperen;
-
Lawaai wat kan zorgen voor vermoeidheid, fysieke klachten, stress.
Belangrijk is te beseffen dat het positieve effect van vooral ingaan op de kwaliteiten erg belangrijk is, mede ook omdat de invloed hiervan op het functioneren van je kind langer aanblijft.
Hoe weet je nou of je kind hooggevoelig is?
Uit onderzoek blijkt dat 15-20% van de bevolking een hooggevoelige aard heeft, evenveel mannen als vrouwen. Je ziet het ook bij dieren en jonge baby’s.
Elke van Hoof vertelt dat het moeilijk is de doelgroep kinderen te onderzoeken in het kader van hooggevoeligheid, waardoor nog niet alles bekend is. Uit observatie heeft zij wel geleerd dat hooggevoelige kinderen de wereld in hun eigen tempo verwerken. Dit wordt echter niet altijd erkend, waardoor kinderen vaak een ander stempel krijgen en dat kan ander gedrag in de hand werken zoals agressie bij overprikkeling. Op hen inpraten en straffen heeft dan geen zin. Als je hooggevoelige kinderen op momenten van conflict even met rust laat, kalmeren ze sneller. Ook hebben deze kinderen een kader nodig. Ze willen weten waarom men iets van hen verwacht en ze willen inspraak. Door hen structuur te bieden en hen in het overleg te betrekken, kun je veel problemen omzeilen.
Er zijn verschillende vragenlijsten die je als ouder in kunt vullen om te kijken of je kind een hooggevoelige aard heeft. Het blijft lastig dit als een instrument te gebruiken, omdat de uitkomsten op meerdere manieren te interpreteren zijn. De meest toegepaste vragenlijst is die van Elaine Aron met 27 vragen (23 in de vertaalde versie). Deze is wetenschappelijk onderbouwd, maar Elke van Hoof is bijvoorbeeld de afgelopen jaren bezig geweest deze test te verbeteren. Belangrijk is de ontwikkelingen op het gebied van onderzoek goed in de gaten te houden, het onderwerp hooggevoeligheid is nog lang niet uitgeput.
Is er een verschil tussen hooggevoeligheid en hoogsensitiviteit?
In Nederland en daarbuiten worden hooggevoeligheid en hoogsensitiviteit beiden gebruikt en dat is soms verwarrend. De kerngroep HSP professionals Nederland heeft het standpunt dat hoogsensitiviteit en hooggevoeligheid beide staan voor hetzelfde, namelijk, het vermogen subtiele informatie waar te nemen, deze intens te beleven én deze diepgaand te verwerken.